Reisverhaal «België: wandeling 4 Stad Damme»

en nu eens dichtbij: Vlaanderen wandelland | België | 3 Reacties 23 September 2020 - Laatste Aanpassing 26 September 2020

Wandeling 4: West-Vlaanderen, stad Damme

Vandaag trekken we naar de derde provincie, West-Vlaanderen. Daar bevindt zich vrij noordelijk de stad Damme

op de kaart van West-Vlaanderen is de stad Damme met een rode pijl aangeduid

Het centrum van Damme telt maar ongeveer 700 inwoners en is dus vrij klein, we zien heel wat landbouwbedrijven, het toerisme brengt veel geld in het laadje.

restaurants, brasseries, cafés, tearooms, … in verschillende prijsklasses

Wij wandelen rond Damme zelf en ook in Oostkerke.

kaart van het gebied waarop de wandeling is aangeduid, de totale lengte is 13 km

Er zijn 2 gratis parkings, Damme-Zuid en Damme-Noord, beiden op een paar honderd meter van het stadscentrum. Damme-Zuid is op de kaart aangeduid. De parking is ook bedoeld voor mobilhomes

 een bord met een heel korte geschiedenis van Damme maakt ons natuurlijk nieuwsgierig naar meer info.

Onderstaande geschiedenis is een verkorte samenstelling van https://inventaris.onroerenderfgoed.be/themas/14641 en https://www.wikiwand.com/nl/Damme_(Belgi��)

Brugge lag ooit aan de Noordzee, die hier erg ondiep was met heel wat zand- en modderplaten. In de jaren 1000 begon de zee nog meer te verzanden, maar door een overstroming in 1134 werd een diepe geul uitgegraven, het Zwin. Hierdoor kreeg Brugge een rechtstreekse, maar kortstondige verbinding met de Noordzee.
Enkele decennia later liet graaf Filip van de Elzas een dam bouwen met haveninfrastructuur, er ontstond ook aan woonkern. In 1180 wordt het dorp Hendam genoemd, de graaf van Vlaanderen verleent er stadsrechten aan. In 1217 krijgt de stad de naam Hondsdam. Hond duidt niet op een dier maar op het woord Honte, wat ‘modderige plaats’ of ‘zee-arm’ betekent.

In deze Zwinhaven legden zeeschepen (12^de eeuw, dus beperkt in grootte) aan, de goederen werden dan overgeladen op riviertransport. Hier kwam immers de Reie, een rivier tussen Torhout en Brugge, in zee.

Door de Slag van Damme in 1217 werd het stadje voor de eerste maal verwoest. De slag vond plaats tussen de Franse en de Engelse vloot. De stad wordt heropgebouwd en kende in de 13^de eeuw zijn hoogste bloeiperiode. Er worden patriciërshuizen, kerken, hospitaal, opslagplaatsen, … gebouwd.

een gebouw dat in de 13^de eeuw behoorde tot het Sint-Janshospitaal

het oudste gedeelte van de Onze-Lieve-Vrouwkerk (te zien op deze foto) werd ook op het einde van de 13^de eeuw gebouwd

Maar ook op cultureel en artistiek vlak wordt Damme een centrum. De dichter Jacob Van Maerland vestigt zich in Damme

standbeeld van Jacob Van Maerland in het centrum van Damme

In 1251 start de stad Gent met de aanleg van een kanaal tussen Gent en het Zwin. Hierdoor gebeurde in Damme niet alleen de overslag van goederen voor Brugge, maar ook voor Gent. Damme werd nog belangrijker. Voornamelijk haring en wijn werden hier aangevoerd, opgeslagen en overgeslagen op binnenschepen. De stapelrechten op deze producten brengen hoge welvaart voor Damme.

In 1297 wordt Damme weer ingenomen door de Fransen, maar kort nadien weer bevrijd. De versterking van de stad wordt verder uitgebreid en er komen een aantal stadspoorten.

Brugge lag aan het uiteinde van een zee-arm

In de 14^de eeuw werd Sluis, meer richting zee, steeds machtiger, het nam de rol van Damme over, mede door de verzanding van het Zwin. De verzanding kwam er doordat in de 13^de en 14^de eeuw vele gebieden werden ingepolderd.

In 1385 werd er opnieuw tussen Fransen, Engelsen en Gentenaren gevochten. In dat jaar werd Damme voor de tweede maal helemaal verwoest.

De stad wordt weer heropgebouwd. Maar de economie en de havenactiviteiten zijn op een laag pitje geraakt. Toch wordt tussen 1464 en 1467 nog een nieuw stadhuis gebouwd in laat-gotische stijl.

het stadhuis is in de loop van de eeuwen meerdere malen gerestaureerd, deels herbouwd en aangepast. De houten constructie op het dak dateert uit de 17^de eeuw

kaart einde 16^de eeuw waarbij het Zwin al sterk verzand was

In de 16^de eeuw dacht men eraan om Brugge opnieuw verbinding te geven met de zee door het graven van een kanaal. Die plannen werden echter nooit uitgevoerd, maar enkele eeuwen later brachten ze Napoleon op een idee.

Vanaf ongeveer 1540 ontstond de 80-jarige oorlog, een groep van protestanten en steden uit het huidige Nederland (toen onder de Habsburgers) tegen het Spaanse regime. Sluis behoorde tot de eerste groep, Damme tot het Spaanse kamp. In deze periode van 80 jaar was er gedurende 12 jaar, tussen 1609 en 1621 een soort bestand. er werd toen weinig of niet gevochten. In deze periode werd Damme versterkt tot Spaanse vesting met een omwalling en 7 bastions

tekening van de omwalling in de vorm van een zevenster

Tussen 1702 en 1713 volgde de Spaanse Succesie-oorlog. De versterkingen werden nog meer versterkt. Er werden 2 forten gebouwd, het Verbrande Fort en het Fort van Damme

site waar ooit het Verbrande fort gelegen was

hier was het Fort van Damme, nu grazen hier ezeltjes

In 1716 wordt Damme volledig ontmanteld. Na een periode als haven, een periode als vestingstad, wordt Damme een landbouwgebied met terug een lichte verhoging van de welvaart.
De vervallen Onze-Lieve-Vrouwkerk zou afgebroken worden, maar door geldgebrek worden enkele muren en het dak gesloopt. Andere muren blijven staan om de toren te ondersteunen, maar ook de torenspits wordt verwijderd en nooit meer heropgebouwd

ooit was hier het schip van de kerk, nu resten enkel nog wat muren en een toren zonder spits

In 1786 bezetten Franse troepen de stad en de omgeving, vanaf 1795 wordt Damme (Franse) hoofdstad van een gebied. Ook onder Frans bestuur blijft de landbouw de voornaamste bron van inkomen.
In die periode ziet Napoleon een strategisch belang om de Noord-Franse havensteden te verbinden met de Schelde, niet via Antwerpen maar wel via Nieuwpoort-Passendale-Brugge-Damme-Sluis. Daarom laat hij in 1810 een kanaal graven tussen Brugge en de Schelde, de Damse Vaart. Om dat kanaal te graven worden duizenden Spaanse krijgsgevangenen ertoe gedwongen.

de Damse Vaart op de dag van vandaag

Bij de val van het keizerrijk onder Napoleon, is het kanaal nog niet volledig gerealiseerd. Tussen 1818 en 1824 laat Koning Willem I der Nederlanden, het kanaal verder doortrekken tot Sluis. Maar het blijkt dat dit kanaal weinig nut had, enkel landbouwers gebruikten het om hun gewassen naar Brugge te brengen voor verkoop.

Het uitgegraven zand (voor de Damse Vaart) werd gebruikt om de oude haven en enkele waterlopen waaronder de Lieve, te dempen.

Na 1830, de Belgische onafhankelijkheid, sloot Nederland de kanalen af, er was geen afvoer meer van o.a. het teveel aan polderwater naar de zee. Tussen 1841 en 1848 wordt daarom het Zuidervaartje uitgegraven om het oostelijk deel van Damme en Brugge te ontwateren

het Zuidervaartje zoals wij het nu zien

Natuurpunt heeft in dit gebied een natuurdomein gecreëerd

In 1843 wordt het Leopoldskanaal gegraven tussen Assenede en Heist, om het polderwater uit het Meetjesland af te voeren

het Leopoldskanaal had zuiver water en wordt nog steeds in de volkstaal ‘de Blinker’ genoemd

Parallel aan dit kanaal wordt in 1855-1856 het afleidingskanaal van de Leie, het Schipdonkkanaal gegraven. Dat kanaal sluit bij Deinze aan op de Leie en loopt tot Zeebrugge waar het in zee uitmondt. Het kanaal moet het overtollige Leiewater afvoeren en zo Gent beschermen tegen overstromingen.

het Schipdonkaal, tussen Deinze en de Westerschelde, vervoerde vuil water en werd daarom ‘de Stinker’ genoemd. Door het roten van het vlas in zuid West-Vlaanderen werd het water van de Leie immers sterk verontreinigd mét bovendien een kwalijke geur als bijproduct

Om de scheepvaart op de Damse vaart niet te hinderen werd bij de kruising van deze laatste met de 2 andere kanalen gebruik gemaakt van sifons, een onderdoorvoering van het water onder de Damse Vaart. (denk aan Restaurant ‘De Siphon’ in Damme). Het was zo dat het waterpeil in de Damse Vaart hoger stond dan in de beide andere kanalen. Anderzijds was de Damse vaart minder diep dan het Leopolds- en Schipdonkkanaal. Bij een teveel aan water in de Damse Vaart kon het overtollige water via opgehaalde poortjes geloosd worden in het Leopoldkanaal.

afbeelding van een sifon om het water van elkaar kruisende waterlopen niet te mengen

Tijdens de 19^de eeuw werden de meeste Middeleeuwse gebouwen in de stad afgebroken en vervangen door stenen constructies, ook o.a. de kerk en het stadhuis
In 1867 wordt een houten windmolen vervangen door een bakstenen molen, de Schellemolen

het eerste gebouw dat we fotograferen, de Schellemolen

In 1940 blaast de Franse genie de sifon op waardoor het water uit de Damse Vaart wegloopt in het Leopolds- en het Schipdonkanaal. Duitse troepen bouwen aan beide zijden van de kanalen een Dam waardoor er opnieuw water in de Damse Vaart kan blijven. Later wordt een stelsel van buizen onder de beide kanalen aangelegd zodat het water in de 2 delen van de Damse Vaart met elkaar in verbinding staat

het vertikaal lopende kanaal is de Damse Vaart, de parallelle horizontale vaarten zijn de Leopoldsvaart en het Schipdonkkanaal. Ter hoogte van 16 en 17 is te zien dat de Damse Vaart nu in 2 gedeeld is, de Damse Vaart Noord en de Damse Vaart Zuid. Deze laatste vormt nog een verbinding met Brugge, men kan met een boot de tocht maken. Het noordelijk en het zuidelijk deel zijn via onderkanaalse buizen met elkaar verbonden

de boot (de Lamme Goedzak) welke vandaag vaart tussen Damme en Brugge

tijdens de lente van 1944 hebben Duitse troepen Damme onder water laten lopen, met heel veel schade voor de landbouw en de bewoners. Pas op 2 november 1944 wordt Damme bevrijd.

Nadien ontwikkelt het stadje zich vooral op toeristisch vlak.

En nu onze wandeling door het gebied, de kanalen, polders, deelgemeente Oostkerke en het stadscentrum van Damme.
We wandelen in tegenwijzerzin (zie kaartje bovenaan)

we wandelen enkele honderd meter langs de Damse Vaart. Hier staan nog wat huizen, elk met hun tuin

wafels, pannekoeken, taart, koffie, .. , maar hier een snoepkraampje. Misschien om de fiets- of wandeltocht wat zoeter te maken … ?

de Damse Vaart, omzoomd met Canadapopulieren

we wandelen op het fietspad, het is tijdens de vroege voormiddag nog fris, dus nog even de jas aan

Bij de laatste huizen slaan we rechts af, we komen in de polders. Overal zijn er kleine en grote kanalen gegraven om de gronden te ontwateren

overal zien we watervogels, niet één of enkele, maar groepen van dezelfde of verschillende soorten

tijdens het eerste deel van onze wandeling is de soortenrijkdom aan planten eerder beperkt. Hier Lisdodde

een laatste blik op het stadje en weg zijn we langs een kronkelende smalle rijweg, met weinig verkeer

na iets meer dan een half uur stappen komen we bij de brug over het Zuidervaartje (zie hierboven bij de geschiedenis)

 hier zien we op de achtergrond het torentje op het stadhuis van Damme

Natuurpunt beheert hier een klein water, broedgebied voor watervogels

rond de velden staan er zeer veel knotwilgen

het typische landschap tijdens onze wandeling

met hier en daar koeien

(wilde) meerkoeten die hun kostje bij elkaar zoeken

jonge reeën op een weide bij de Zuiderhoeve

Luzerne, staat hier in het wild, maar wordt als dierenvoer geteeld

bij het kruispunt volgen we Zuiddijk

nog een eindje tot aan het kanaal

door de rijen Canadapopulieren zien we al van ver waar we weer bij de vaart of kanaal komen

de huizen zijn laag zonder bovenverdieping

tussen de verschillende percelen zijn er overal grachten gegraven

terug met de echte fotocamera, toch heel wat beter voor bloemen, planten, dieren

hier lopen verschillende fietsroutes, en de fietsknooppunten zijn aangeduid

op de weide liggen Zwartbles schapen

dit smalle baantjes staat in de wandelgids nog als grindpad vermeld

de meidoornhagen hebben hier volop rode bessen

het water in de beken is helder, de wolken weerspiegelen in het wateroppervlak

we komen bij het Leopoldskanaal, hier moeten we de dijk opklimmen

het pad op de dijk is voor wandelaars en fietsers

we komen langs de Platheulebruggen, één over het Leopoldskanaal, de andere over het Schipdonkkanaal

we stappen even op de eerste brug

nu hebben we een mooi zicht op het kanaal

de tweede brug

en het kanaal

We keren terug over de bruggen om de wandeling langs dezelfde oever verder te zetten

Muurfijnstraal

Perzikkruid

Bij de volgende bruggen steken we beide kanalen over. Hier zijn we op het kruispunt van de Damse Vaart met de beide kanalen. Het gebied wordt hier de Siphon genoemd, het gelijknamige restaurant ligt hier vlakbij. We zijn nu in de deelgemeente Oostkerke

Direct hierna steken we ook de Damse Vaart over

hier is de aarden dijk welke de afsluiting vormt tussen de Damse Vaart en de kanalen

We wandelen nu richting Oostkerke centrum

de Sint Kwintenskerk heeft een toren welke in WO II is opgeblazen, waarbij ook een deel van de kerk werd verwoest. De kerk is deels hersteld, de torenspits is nooit opnieuw gebouwd

voor we echter in het centrum komen zien we links een oud kasteel. Het ziet er enerzijds vervallen uit, de tuin echter is onderhouden en er staan 2 grote auto’s op de parking. Misschien toch nog bewoond?

kapelletjes zijn nooit ver weg in dit gebied

We komen aan in het kleine centrum van het kleine dorpje Oostkerke, behorend tot de fusiegemeente Damme

op het plein staat centraal de Sint Kwintenskerk, waarvan hier de toren (zonder spits). Op een bank voor de kerk kunnen we picknicken

De Sint-Kwintensabdij van Vermendois in Noord-Frankrijk (omgeving Saint-Quentin) bezat in de periode tussen 1150 en 1300 het tiendenrecht in de omgeving van Oostkerke. Dat betekent dat de boeren 1/10 van hun opbrengst moesten afstaan aan de abdij. Met de opbrengst van het geld kon de abdij instaan voor het betalen van de pastoors en kon ze de kerken onderhouden

Begin 16^de eeuw hadden de Heren van Oostkerke (de eigenaars/bewoners van het kasteel) het oppertoezicht over de kerkgoederen.

In 1579 namen de protestanten de kerk in bezit en in 1584 roofden ze alle meubilair en kunstschatten uit de kerk.
In het begin van de 17^de eeuw probeerden de protestanten opnieuw greep te krijgen op het katholieke Vlaanderen en werd de kerk andermaal vernield.

Gedurende al die eeuwen werd er gebouwd, vernield, gerestaureerd en bijgebouwd waardoor de Sint-Kwintenskerk een samenstelling is van verschillende bouwstijlen

In februari 1944 zetten de Duitsers de ganse streek onder water, om de landing van de geallieerden aan de kust te verhinderen. Het Leopoldskanaal werd de frontlinie tussen de Duitsers en de Canadese bevrijders, daarddoor had de kerk veel te lijden van beschietingen en vernielingen.
De Duitsers die hun verlies in de oorlog voelden aankomen beslisten de kerk totaal te vernielen. De inwoners werden verwittigd zodat ze zich konden terugtrekken.
Op 22 oktober 1944 om 18u30 werd 2500 kg dinamiet in de toren tot ontploffing gebracht. Maar ook een belangrijk deel van het centrum werd mee vernietigd. Op 1 november 1944 werd Oostkerke door de Canadezen bevrijd.

het centrum van Oostkerke is homogeen, lage huizen, wit gekalkt

Het dorp Oostkerke bestaat maar uit 1 of 2 korte straten, we zijn dus vrij vlug weer in de polders

de enige nog overblijvende molen bij een hoeve in Oostkerke

wil je meer lezen over Oostkerke: https://inventaris.onroerenderfgoed.be/themas/14645

een boerderij langs de wandelweg. De andere boerderijen zien we verder liggen

hier een mispelboom, nog weinig te zien in Vlaanderen

de volgende website van natuurpunt Limburg geeft info over de mispel http://www.natuurpuntlimburg.be/Mispel

De wilde mispel is een plant uit de rozenfamilie (Rosaceae) en is dus familie van de appel en de peer. De mispel vormt een kleine boom, die ongeveer 4.5 m hoog kan worden. Ze bloeit in mei met circa 4 cm grote crèmewitte bloemen. Of mispel echt inheems is, of na de ijstijden meegebracht door de mens is nog moeilijk te achterhalen.

De bolvormige vruchten worden 2 tot 3.5 cm groot. Ze hebben een kroontje van blijvende kelkbladen. Ze smaken melig en wrang; pas als ze na enige maanden iets beurs zijn geworden zijn ze eetbaar en zoet. Zangvogels, en vooral lijsterachtigen eten de bessen die rijp worden midden in de winter als de herfstbessen al lang weg zijn. Je kan de zacht geworden vruchten ook uitzuigen vanaf het steeltje of er compot van maken.

Zonnige tot licht beschaduwde, warme plaatsen op vochtige, matig voedselrijke, kalkarme, zwak zure tot neutrale grond vormen de natuurlijke groeiplaatsen. (Leem, lemig zand, löss en rivier- of berg) Mispel komt voor in lichte loofbossen en houtwallen, bosranden, heggen, oude boomgaarden en langs holle wegen.

We stappen verder langs een kronkelende weg die grotendeel min of meer parallel loopt met de kanalen. Uiteindelijk komt dit pad uit op de dijk van een van de kanalen

hier is nog Akkerdistel te zien

en Koninginnekruid

Gewone Berenklauw

en ook nog Wilde Bertram

Hier zijn dan weer de bruggen over de beide kanalen

het is hier erg toeristisch, heel wat mensen fietsen hier (het is vandaag maandag, waarschijnlijk zeer druk tijdens het weekend). Op elk kruispunt is er wel een horecagelegenheid

op het Boerenwormkruid zit een Dagpauwoog, een zeer bont gekleurde vlinder die we overal kunnen waarnemen. Voor zijn ontwikkeling is de Brandnetel nodig, een plant die zeer veel voorkomt (behalve in goed onderhouden tuinen). Alle planten met bloemen en nectar trekken de Dagpauwoog aan

Eerst is er weer het Leopoldskanaal

en als tweede het Schipdonkkanaal

een afwatering uit de polders komt via een sluis(je) en een vuilvanger in een kanaal uit

We komen weer bij de versterkte stad Damme, hier bevond zich het Verbrande Fort. Het was immers noodzakelijk voor de verdediging om de waterlopen te kunnen controleren

op de kaart van Judocus Hondius uit 1604 heb ik Brugge, Damme en Sluis onderlijnd. De Damse Vaart is duidelijk te zien, dit water snijdt Damme in 2 delen, en loopt door naar Sluis.
Een tweede, nieuwe kanaal loopt parallel, het is de Nieuwe Vaart

Deze verdedigingswerken waren deel van de Staats-Spaanse Linies, ze dateren uit de periode van de 80-jarige oorlog (1568 – 1648) tot aan de Franse Tijd (1794). Immers vanaf 1568 willen de Nederlanden zich losmaken van de Spaande overheersing. Maar zelfs na 80 jaar oorlog is er nog geen duidelijke grens tussen de Staatsen (noordelijke Nederlanden) en de Spaansen (zuidelijke Nederlanden). De daarop volgende Spaanse (1702 – 1713) en Oostenrijkse (1742 – 1748) Succesie-oorlogen en nog latere conflicten, bepalen de uiteindelijke grens tussen beide Nederlanden.

Het Verbrande Fort is één van deze verdedigingswerken. Dank zij Europese steun wordt deze restanten bewaard. Het Verbrande Fort is door de Franse troepen aangelegd tijdens de Spaanse Succesie-oorlog, daterend tussen 1703 – 1704 om Brugge en Damme te beschermen tegen aanvallen uit de Noordelijke Nederlanden.

een zachte reconstructie om de eigenheid van het landschap te bewaren.

de vorm is een klassieke vierkante redoute met een omwalling

waarschijnlijk was het gebied hoger dan de huidige reconstructie

De weg gaat kronkelend verder evenwijdig aan het Schipdonkkanaal

in de verte, weg van Damme, zien we windmolens

We komen bij de Romboutswervedijk. Hier is een observatiehut om vogels te spotten. Dat is hier vooral tijdens het broedseizoen

foto op het landschap vanuit de observatiehut

Wat verder komen we bij de resten van de zevenster. Op een infobord is een luchtfoto te zien van de huidige resten van deze zevenster

vanop de weg zien we een stukje van de vroegere, nu gereconstrueerde versterking

 idem

We zouden in dit gebied nog kunnen rondwandelen en infoborden lezen, maar de lange wandeling hangt in de kleren. We stappen verder om over ongeveer 500m in het stadscentrum aan te komen

we komen aan in Damme, zij het aan de overzijde van de Damse Vaart

toeristen genoeg, de meeste per fiets (de auto’s staan langs de vaart en op de parkings)

het stadhuis met de figuur van Jacob Van Maerland op de voorgrond

helaas is het marktplein nog betalend parkeren , maar toch zijn de mooie, herbouwde of sterk gerestaureerde huizen goed te zien

we wandelen door de hoofdstraat

een open poort geeft nu uit op een parking

een zijstraatje

de kerk is ons eindpunt

We drinken nog iets in ‘Tijl en Nele’. Damme wordt geassocieerd met Tijl Uilenspiegel, hoewel de legendarische figuur van Tijl Uilenspiegel helemaal niets met Damme te maken heeft. Ik lees op de volgende site https://inventaris.onroerenderfgoed.be/erfgoedobjecten/78667

Het verhaal van de legendarische figuur van Tijl Uilenspiegel wordt wellicht ca. 1500 voor het eerst door Hermann Bote uit Braunschweig (Duitsland) opgetekend. Volgens de legende wordt hij geboren in het Saksische Kneitlingen en sterft hij in Mölln. Dankzij de opkomst van de boekdrukkunst krijgen de oorspronkelijk Duitse volksboekjes een snelle verspreiding in heel Europa. In de 17de eeuw laten bepaalde volksboeken Uilenspiegel in Damme begraven worden, dit door een verkeerde interpretatie van een voorstelling op de zerk van het graf van Jacob van Maerlant (cf. Kerkstraat, kerkhof aan de O.-L.-Vrouwekerk). Sindsdien kent Damme een sterke Uilenspiegeltraditie. De bekendste uitgave is die van Charles De Coster (1827-1879) die als eerste Uilenspiegel ook laat geboren worden in Damme, dit ten tijde van de Spaanse overheersing en de godsdienstoorlogen. Hij verwerkt dit tot het epos "La légende d'Ulenspiegel" (1867) ook gekend als "La Légende et les Aventures héroïques, joyeuses et glorieuses d'Ulenspiegel et de Lamme Goedzak au Pays de Flanders et ailleurs" (1869).

(wil je meer hierover lezen, dat kan op bovenstaande website)

op weg terug naar de parking zien we nog een mooie Atalanta-vlinder, genietend van de nectar in de bloemen

en als laatste foto deze van de windmolen