Reisverhaal «België, wandeling 8, Bazel»

en nu eens dichtbij: Vlaanderen wandelland | België | 2 Reacties 21 Oktober 2020 - Laatste Aanpassing 24 Oktober 2020

Wandeling 8, Oost-Vlaanderen, Bazel

Bazel is een kleine gemeente behorend tot Kruibeke, gelegen aan de Schelde in het oosten van Oost-Vlaanderen

op de kaart van Oost-Vlaanderen is Bazel met een pijl aangeduid

de wandeling welke we maken is deel van een grotere wandeling, wegens de modder, na de vele regen, wandelen we (bovenaan op de kaart) niet naar de Kruibeekse potpolders

Onze wandeling heeft een afstand van 11,5 km

We vertrekken in het centrum van Bazel bij de Sint-Petruskerk, de kerk bevindt zich in het midden van het Koningin Astridplein

Voor het jaar 1000 had hier een romaanse bidplaats de status ‘kerk’ gekregen. In 1364 werd hier een gotische kerk gebouwd. In de loop van de eeuwen zijn gedeeltes afgebroken, waren er verbouwingen, was er een brand, restauraties en opnieuw opbouwen, een groot aantal veranderingen (https://inventaris.onroerenderfgoed.be/erfgoedobjecten/17634)
In de kerk worden tijdens het weekend geen missen meer opgedragen, de kerk werd of wordt omgebouwd tot een polyvalente ruimte.

Het dorpskom van Bazel heeft al 40 jaar de status van Beschermd Dorpsgezicht

Huis De Eenhoorn op het Koningin Astridplein, speelde in 1452 al een rol bij ‘de slag om Bazel’, het diende toen als verschansing tegen de Franse troepen van Filips De Goede. Later diende Huis De Eenhoorn als Vierschaar, plaats waar schepenen zetelden om (lagere) rechtspraak uit te oefenen.

Het woord Vierschaar duidt op de vier banken welke in een vierkant stonden, waarop de schepenen plaats namen en in het midden de beschuldigde terecht stond.

Ongeveer halfweg de 16^de eeuw werd het gebouw belegerd door de troepen van Marnix van Sint-Aldegonde (Bornem), er ontstond brand, waarna De Eenhoorn werd heropgebouwd (https://inventaris.onroerenderfgoed.be/erfgoedobjecten/17640)

ander gebouw op het dorpsplein

nog op het dorpsplein bevindt zich de toegang tot het Kasteel van Wissekerke

volgende tekst komt uit https://inventaris.onroerenderfgoed.be/erfgoedobjecten/17639 en uit https://okv.be/nl/musea/heemkundig-kring-wissekerke-kasteel-wissekerke)

Op de plaats van het huidig kasteel stond reeds in de 10de eeuw een burcht, deel uitmakend van de versterkingsgordel aan de Scheldeoever (andere burchten te Kruibeke, Rupelmonde, Temse). In 1238 legt Raas van Basele de funderingen van het nieuwe versterkt kasteel dat in 1510 gekocht wordt door Lieven van Pottelsberghe, heer van Vinderhoute, raadsheer van Keizer Karel. Na zijn dood gaat het over naar zijn zoon Frans die kinderloos sterft, zodat het in handen komt van diens moeder die het overmaakt aan haar broer Servaas van Steelant. In 1562 wordt een kapel in het kasteel ingericht. Marnix van Sint Aldegonde stookt het in 1583 af: de ophaalbrug en de linkervleugel brandden gedeeltelijk uit. De wederopbouw gebeurde in 1590 door Servaas van Steelant

Na eeuwenlang in het bezit te zijn geweest van adellijke families, erfde Philippe Vilian XIIII (1778-1856) het kasteel Wissekerke en de bijhorende gronden in 1779. Onder zijn kasteelheerschappij werden heel wat renovatiewerken uitgevoerd.
In 1803 hebben verbouwingswerken plaats naar ontwerp van architect Jean Baptiste Pisson: de wal werd gevuld met aarde die werd aangebracht uit de dreef (vandaar haar diepteligging) en uit het park waardoor de vijvers werden vergroot.
Het kasteel is op een vierkante plattegrond gebouwd en stond oorspronkelijk volledig in het water.
In circa 1820-1824 werd door het park een kanaal van 1400 el (oude maat, gelijk aan de lengte van een menselijke arm, dus tussen 60 à 70 cm lang) lang gegraven; het wordt gevoed door de "wissels" uit de polder en voorziet de vijvers van vers water. Om de twee delen van het park te verbinden, ontwierp ingenieur Vifquin een smeedijzeren hangbrug, vermoedelijk de eerste op het continent. Arduinen bruggehoofden dienen als basis voor twee eenvoudige neogotische kolommen van gietijzer; deze zijn onderling verbonden door twee, met een siermotief aan elkaar bevestigde ijzeren staven. De gietijzeren kolommen zijn door staven in de bodem verankerd en dienen als ophanging van de twee doorbuigende draagkabels. De brug is 28 meter lang, 2 meter breed en heeft een draagkracht van 40.000 kilogram.
(er is meer te lezen op de bovenstaande website)

Verschillende architecten brachten, volgens hun inzichten, (grote) veranderingen aan en deden verbouwingen van hun voorganger(s) weer teniet

In 1989 verkocht Jean Vilain XIIII, de laatste bewoner uit het roemrijke geslacht Vilain XIIII, het kasteel aan de gemeente Kruibeke. Sindsdien werden er heel wat verfraaiingswerken uitgevoerd en werd ook de historische hangbrug, de oudste in haar soort in Europa, gerestaureerd.

009 boven de toegang zijn de wapenschilden van de familie Vilain XIIII en de Feltz

Philippe Vilain XIIII(1778 – 1856), die het kasteel Wissekerke erfde, was gehuwd met barones Sophie-Louise-Zoé de Feltz  (1780-1853), dochter van de Oostenrijkse diplomaat baron Wilhelm de Feltz.

 zicht vanaf de aarden dam, nu toegang tot het kasteel

het kasteel is omgeven door water, behalve aan de toegang vanaf de kerk, daar is in 1803 een aarden dam opgeworpen

in het water zwemmen statige Canadese Ganzen, ooit ingevoerd in Europa als siervogel

een Aalscholver zit op een tak boven het water met wijd open gespreide vleugels

het eerste deel van de wandeling gaat door het park rond het kasteel. Hier staat een grote Corsicaanse Den

een brugje in het park

de oude (?) smeedijzeren hangbrug over het kanaal

Men kan het kasteel van Wissekerke bezoeken met een audiogids, enkel op afspraak. Eén wandeling laat de bezoeker in de voetsporen van het toenmalige personeel stappen, tijdens de tweede wandeling geeft de indruk om graaf of gravin te zijn. De gravin de Feltz was hofdame eerst bij de het keizerlijk hof, nadien bij de eerste Belgische koningin

een meerkoet met een mooi afgelijnde bek en voorhoofd

We verlaten het domein van het kasteel, een lange rechte dreef brengt ons in de potpolders

volgende tekst uit https://potpolderinfo.wordpress.com/

Potpolders Kruibeke is gelegen tussen Temse en Hoboken. Het hoog water van de Schelde is de laatste 70 à 80 jaar met meer dan 1 meter gestegen en verder lands inwaarts verschoven. Dit komt door onder andere: het indijken van de rivier, opwarming van de aarde en het uitdiepen van de Schelde aan de haven van Antwerpen. Als dit zo door blijft gaan zouden alle dorpen vroeg of laat onder water komen te staan. De dijken ophogen mocht niet aangezien dit landschapsverstoring is. Als alternatief maakten ze een GOG (= Gecontroleerd Overstromingsgebied) en een GGG (= Gecontroleerd Getijden Gebied). De sluizen horen bij het GGG. elke dag bij hoogtij komt er water door de sluizen van de rivier en zet heel de plaat onderwater. Wanneer het water weer gezakt is komt het water weer door de sluizen in de rivier waardoor de getijden gecontroleerd worden. Het GOG is aan de andere kant van de sluizen. Hier is de dijk lager gemaakt. Als het extreem hoog water is, is het de bedoeling dat het water van de Schelde over de dijk stroomt en heel het gebied inpalmt wat ongeveer 600 hectare groot is. De functie van een GOG is dus om overstromingen tegen te gaan van de dorpen en om bij extreem hoog water het water op te vangen zodat de schelde niet gaat overstromen. De functie van het GGG is om de getijden te controleren. Op 4 januari 2018 is er voor het eerst water over de dijk gestroomd als gevolg van een grote storm. In het algemeen is een potpolder een overstromingsgebied dat door de mens is aangemaakt. Het wordt dan ook beschouwd als een echt natuurlandschap. Op deze manier proberen we de stijging van het niveau van de Schelde tegen te houden.

moerasbos

een kanaal dat water uit de polders afvoert

Wilde Kardinaalsmuts met zijn opvallen rode vruchten waarvan de giftige bessen oranje gekleurd zijn

Oostindische Kers met eetbare bladeren en bloemen

we slaan een volgende weg in in de Rupelmondse polder

het gebied is hier heel waterrijk, hier een uitloper van de Rupelmonde Kreek

Eendenkroos is eiwitrijk. Met een speciale machine kan het geoogst worden, laat men het drogen en gebruikt men het als dierenvoer

Het grote probleem van eendenkroos is dat vissen die dieper in het water leven te weinig zuurstof krijgen wanneer het kroos afsterft en begint te verrotten

halverwege wordt het pad doorsneden door een dijk, die de twee delen van de potpolder scheidt

we stappen over de dijk

weer moerasbossen en waterlopen

een tweede arm van de Rupelmondse Kreek

aan het andere uiteinde zien we in de verte een gebouw, wat het is, niet te zien

Koninginnekruid of Leverkruid werd vroeger gebruikt om thee te trekken tegen verkoudheid of als laxeermiddel. Maar in hogere dosissen is Leverkruid schadelijk voor de lever en veroorzaakt het leverkanker

mooie bladkleur bij de Paardenkastanje

wat verder van de Schelde verwijderd grazen runderen. Op de achtergrond is de toren te zien van de Sint-Bernardusabdij, aan de overzijde van de Schelde in Hemiksem

het is iets meer dan 3 km wandelen vanaf het kasteel van Wissekerke tot op de Scheldedijk in Rupelmonde

wanneer we op de Scheldedijk komen wordt de weg geblokkeerd door nadar en een bord met ‘verboden toegang’

We zien ver weg een kraan rijden, een man die net het gebied verlaat vertelt dat er wat aarde van plaats verlegd wordt, om en weer. We besluiten op toch op de Scheldedijk richting Kruibeke te wandelen

we komen nu, in vogelvlucht, dichtbij de Sint-Bernardusabdij van Hemiksem

Deze cisterciënzerabdij werd opgericht in 1244 en in gebruik genomen in 1246, gronden en bouw dankzij giften van de hertog van Brabant en andere Heren.
Oorlogen, brand, overstromingen, vernielingen, … vormden de geschiedenis van de abdij
De Franse Revolutie leidde in 1797 tot het sluiten van de abdij, de monniken verhuisden, het gebouw werd leeg gehaald en de kerk afgebroken

In 1811 werd het gebouw een marine-hospitaal, later o.a. een graanopslagplaats en in 1821 verbouwd tot gevangenis, functie die in 1867 werd afgeschaft. Tijdens WO II was het een interneringskamp, later munitieopslagplaats (meer op https://inventaris.onroerenderfgoed.be/erfgoedobjecten/13117

we wandelen verder met zicht op weiden, beken, ontwatering van de polders, … en steeds meer kranen en andere haveninstallaties

 aan de overzijde van de Schelde zien we een gebouw met opschrift Interescaut, dus even opzoeken. Het gebouw staat bij de samenvloeiing van de Rupel en de Schelde, we staan op het grondgebied van Rupelmonde

https://www.interescaut.be/ heeft volgende tekst op de website
Interescaut is de voormalige elektriciteitscentrale van Electrabel,
gelegen langs de Schelde bij de monding van de Rupel.

De ooit grootste steenkoolcentrale van Europa werd ingehuldigd in 1930.
Zeventig jaar lang bleven stoomketels en turbines draaien, tot in 2000 de elektriciteitsproducties stopgezet werd. In 2001 opende Electrabel er haar eerste windmolenpark met 3 windmolens. In 2016 stopte Electrabel er alle activiteit, en werd Waterfront Schelle nv de nieuwe eigenaar.

Vandaag maakt de voormalige Electrabel-site deel uit van een onderzoek van de provincie Antwerpen. Deze onderzoekt de mogelijke ontwikkelingen van de site, en werkt daarvoor samen met, onder andere, de gemeente Schelle en Niel, de Vlaamse Landmaatschappij, de Vlaamse Waterweg,... Momenteel wordt een nieuw Provinciaal Ruimtelijk Uitvoeringsplan (PRUP) opgesteld, zodat een nieuwe bestemming van deze industriële locatie gerealiseerd kan worden.
Ondertussen is dit industrieel gebouw de ideale locatie voor tijdelijke projecten zoals film- en televisieopnames, theater, evenementen,... Zo was de site onder andere te zien in De Leeuwenkuil, Cordon 2, De zonen van Van As, De Mol, Ghost Rockers en Campus 12. Ook voor de opnames van Homo Universalis 2019 (Iedereen Beroemd op één) werd Interescaut gekozen als locatie.

een enkele Smeerwortel staat hier nog in bloei

Boerenwormkruid bloeit lang

Boerenwormkruid is een pioniersoort (plant welke als één van de eerste soorten op braakliggende grond van nature uit begint te kiemen en groeien) die groeit op voedselrijke omgewerkte grond, op rivierduinen, langs bermen, spoorwegen en op dijken. Vooral de aanwezigheid van stikstof in de bodem bevordert Boerenwormkruid. Afbranden van bermen of dijkhellingen heeft dan ook als effect dat de soort nadien nog sterker terugkomt. Vee mijdt de plant vanwege de giftigheid net als Jakobskruiskruid.

Boerenwormkruid komt van oorsprong in het grootste deel van Europa en het noordelijke deel van Azië voor. De geslachtsnaam Tanacetum is vermoedelijk afgeleid van het Oudgriekse woord 'athanasia' dat 'onsterfelijk' betekent. Het heeft deze naam waarschijnlijk te danken aan het feit dat de bloemen niet makkelijk verwelken en lang tot ver in de herfst hun gele kleur behouden, maar het kan ook duiden op een soort levensdrank die ervan gemaakt werd.

 Akkerdistel, ook al een pionierplant

volgende tekst uit https://www.floravannederland.nl/planten/akkerdistel

Als we planten met stekelige bladeren en stengels in onze omgeving vinden noemen we ze spontaan vaak distels. Toch maken biologen verschillen tussen die distels en delen daarom deze planten met stekelige bladeren in verschillende geslachten of zelfs families in. De zeer algemene Akkerdistel, Cirsium arvense, herken je vooral aan de kleur van de bloemen in de hoofdjes. Deze is lila tot licht paars en daardoor gemakkelijk te onderscheiden van alle andere distelachtige planten. Akkerdistel kan soms hele oppervlakken bedekken en is voor de landbouwer een gruwel. De beste methode om de Akkerdistel klein te krijgen is de planten een aantal jaren na elkaar te maaien en zo uit te putten. De plant is een echte cultuurvolger en vind je overal waar de mens actief is

sloten, beken, plassen, kleine meertjes, … via een sluis kunnen ze bij laagtij afwateren naar de Schelde

de andere zijde van de sluis, het water van de polders kan nog net weglopen, want het Scheldewater stijgt weer. Bij hoogtij wordt het brakke Scheldewater in de gebieden binnen gelaten waardoor er schorren en slikken ontstaan, heel belangrijk ook voor watervogels

onder het wandelpad bevindt zich de sluis

Dijken sloten de polder hermetisch af tegen binnenstromend water. Maar er was ook de kwestie van overtollig water, meestal regenwater of kwel, dat uit de laaggelegen polder moest worden afgevoerd. Een netwerk van ontwateringsgrachten (wissels) zorgde voor de drainage. De dijksloot parallel aan de Scheldedijk verzamelde het water en loosde het via een sluis bij eb in de Schelde. Op vier plaatsen in de Scheldedijk bevonden zich vroeger de historische sluizen: ter hoogte van de Kapelbeek, de Barbierbeek en de kleine en grote sluis aan het Kallebeekveer in Bazel.

In 2006 gingen de werken voor de uitvoering van het Sigmaplan van start. Die vormden de polder van Kruibeke-Bazel-Rupelmonde om tot een gecontroleerd overstromingsgebied om overstromingsrisico’s vanuit de Schelde te verminderen. De werken beïnvloedden het historische dijktracé: de Scheldedijk werd op sommige plaatsen verlaagd om gemakkelijker water te laten binnen stromen, nieuwe sluizen vernieuwden het in- en uitwateringssysteem en er kwam een nieuwe, hoge ringdijk aan de rand van de dorpen.
(tekst uit https://inventaris.onroerenderfgoed.be/erfgoedobjecten/307524)

 foto van een sluis in wording (foto https://nl.wikipedia.org/wiki/Sigmaplan)

Slangenkruid

Engelse Alant

naam niet gevonden

plots zien we op een verder afgelegen weide een ree en haar jong wegrennen. Tijdens de voorbije jaren werden een aantal van deze reeën gestroopt terug gevonden … het lekkerste vlees was meegenomen, de rest bleef liggen

Knoopkruid

weer verder verwijderd strijkt een groep Grauwe Gans neer, kibbelende vogels

weer een sluizensysteem, foto richting Schelde

en richting polders

 in de lucht vliegt een grote groep ganzen mooi in V-formatie

aan de overzijde van de Schelde, in Hemiksem, wordt er aan een hoog tempo gebouwd. Blijkbaar zijn daar geen polders om het teveel aan water op te vangen

af en toe komen we heel even dichtbij de Schelde

het directe overstromingsgebied bij hoog tij, land en water en vooral veel vogels

hier komt dan weer de Bergeend voor, in de winter is deze eend in Denemarken te vinden

we zijn nu op het gedeelte van de dijk waar werkzaamheden bezig zijn, men bouwt er kleinere dijken, beheerswerkzaamheden heet het (rechts is de berg aarde te zien).  Het is erg modderig, we lopen nu naast de dijk

 600ha potpolder, maar de industrie van de haven van Antwerpen is steeds op de achtergrond aanwezig

een kaart van het gebied waar de polders goed te zien zijn

We komen aan de Schelde, op de plaats waar het veer van Bazel naar Hemiksem zijn aanlegplaats heeft

op deze kaart is de locatie van het veer aangeduid. Nadien volgen we de geel gekleurde weg verder

het veer is enkel voor voetgangers en fietsers. Auto’s en ander gemotoriseerd verkeer moeten de brug in Temse nemen

op een bord wordt het belang van de potpolders in Kruibeke-Bazel-Rupelmonde uitgelegd

het veer vaart een groot aantal malen op en neer.  Het wordt gebruikt voor woon-werkverkeer en  schoolgaande jeugd.  Heel wat toeristen per fiets maken ook gebruik van het veer

op dit moment leegt het veer aan in Hemiksem

Dit veer wordt het Kallebeekveer genoemd. Het Kallebeekveer te Bazel werd zo genoemd naar Jan van Callebeke, aan wie de baljuw van Rupelmonde in 1334 de machtiging verleende om op die plaats een veer in te richten (M. DEWULF, De verdedigingswerken uit de Spaanse tijd in en om het Waasland, in: Annalen van de Koninklijke Oudheidkundige Kring van het Land van Waas 80 (1978) p. 112, gevonden in volgende tekst file:///C:/Users/admin/Downloads/Verslag van resultaten bureauonderzoek Kruibeke - Woudaaphabitat 2018.pdf)

We wandelen verder langs de Scheldedijk, richting Kruibeke

 rode bessen trekken steeds de aandacht, hier de bessen ven de Egelantier, een roosachtige

het Groot Kaasjeskruid staat nog in bloei

aan de overzijde van de Schelde komt de industrie van Hoboken dichterbij, niet alleen industrie maar ook dichtbebouwde woonwijken maken deel uit van het dorp

De geschiedenis van Hoboken kan je hier lezen https://inventaris.onroerenderfgoed.be/themas/13667

Tussen 1585 en 1863 hield de Nederlandse Republiek de Schelde gesloten. Bij de Vrede van Munster in 1648 werd nogmaals beslist dat grote schepen niet door de Westerschelde mochten varen en dat kleinere schepen tol aan de Nederlanders moesten betalen om door te varen.
In 1863 kocht de Belgische regering de tol op de Westerschelde af en werd de Schelde weer bevaarbaar voor vrachtschepen (https://historiek.net/geschiedenis-van-antwerpen-schets/66456/)

Vanaf 1863 ontwikkelde de industrie zich dus in Hoboken, in 1873 vestigde zich hier de Cockeril scheepswerf, in 1885 een wolkammerij (tot 1970), in 1887 kwam er een ontziltingsfabriek. Door de vele industrie werden massa’s werkmensen aangetrokken, er ontstond een dichte bewoning in Hoboken. Later werd de scheepswerf Boel-Hoboken (naast de Boelwerven in Temse). Er kwam ook metallurgie, eerst Metallurgie Hoboken-Overpelt (https://inventaris.onroerenderfgoed.be/themas/13667), polders en vroegere landbouwerven verdwenen hier in de 20^ste eeuw.

vele sluizen brengen brak water in de polders bij hoog tij, en voeren water af via de beken en kreken richting Schelde bij lage tij

af en toe een zitbank

Wat verder komen we bij de Barbierbeek

069 hier is de uitloop van de Barbierbeek

De Barbierbeek ontspringt in Sint-Niklaas/Temse en mondt hier uit in de Schelde. Ze passeert via de Kruibeekse kreek en zorgt voor de afwatering van de hoger gelegen gebieden. Het is de belangrijkste beek in het ganse gebied hier

Om overstromingen te vermijden werd de Barierbeek in een nieuwe bedding gelegd. Deze doorkruist de Kruibeekse polder, waar het water door buizen door de ringdijk richting de uitwateringssluis naar de Schelde stroomt. (http://www.natuurpuntwaasland.be/index.php/natuurgebieden-barbierbeek)

De Barbierbeek vormt de grens tussen Bazel en Kruibeke. De Barbierbeek was en is nog steeds een belangrijke waterafvoer van het hinterland (https://inventaris.onroerenderfgoed.be/erfgoedobjecten/135200)

Hoge dijken werden gebouwd langs de Barbierbeek om het teveel aan afvoerwater tijdens hoog tij te kunnen opslaan

de Barbierbeek mondt hier uit in de Schelde

de sluis van de Barbierbeek

Net voor de Barbierbeek slaan we links in, we volgen de beek

een veld vol Grauwe Ganzen

het is alsof ze hier verzamelen, hoewel de meeste van deze vogels tijdens de winter hier blijven

hier is nogal wat Grote Kaardebol te zien

aan de overzijde zien we de nieuwste tanks van Tankopslag Verbeke, een familiebedrijf dat actief is in vervoer, opslag, distributie en verhandeling van vloeistoffen in bulk (https://www.flows.be/nl/logistics/tank-opslag-verbeke-zet-verjongingskuur-terminal-hemiksem-voort)

enkele Teunisbloemen staan nog in bloei

de Barbierbeek is bij de monding gekanaliseerd

op sommige plaatsen is de beek verbreed tot bijna een meer

geen knooppunten hier, wel wegwijzers

 wormstekige kastanjes op de grond, kastanjes aan de boom  in de bolster vol stekels, hoe kom je aan een lekkere kastanjenoot?

water links …

… water rechts …

water overal

een weide met Ardense Voskop-schapen. Ze stammen af van de vroegere Ardense schapen welke door kooplui werden meegebracht naar de streek van Bornem, niet zo ver van hier verwijderd (over de Schelde en over de Rupel). Dit schaap werd gebruikt voor de kweek van paaslammeren

een eetbare Goudsbloem,

 een Korenbloem,

Kaasjeskruid,

allemaal op een ingezaaide, veelkleurige weide

Ondertussen naderen we terug Bazel

een beeld met een koppel landbouwers

geschonken door het Polderbestuur

en terug bij het kasteel Wissekerke

weer een mooie wandeling gemaakt