Reisverhaal «Van Ubud naar het oosten van Bali»

Indonesië | Indonesië | 8 Reacties 24 Oktober 2015 - Laatste Aanpassing 24 Oktober 2015

3. van Ubud naar het oosten

Voor we Ubud verlaten bezoeken we nog het Museum Puri Lukisan, het oudste museum van Ubud. Doel ervan is om moderne Balinese kunst te bevorderen, te beschermen en tentoon te stellen.

werk van Ida Bagus Gelgel (1900-1937)

werk van Ida Bagus Nyana (1912-1985)

werk van I Gusti Nyoman Lempad (1862-1978)

kaart Ubud, Sidemen ...

Mas, ten zuiden van Ubud, is bekend voor zijn fijner houtsnijwerk en zijn maskers. Maskers zijn op Bali erg belangrijk. Ze worden in tempels, feesten en bij dansen gebruikt. Hierdoor worden geesten, goed of kwaad, uitgebeeld en krijgen de dansers bepaalde eigenschappen.

We houden in Mas halt zomaar ergens langs de weg waar we het opschrift “maskers” staat. De eerste man die we tegen komen is erg vriendelijk. Hij vertelt dat hij de zesde generatie uitmaakt die in dit gebouw woont. De eerste generatie was een man, die als eerste in Mas maskers maakte en de kunst aanleerde aan andere inwoners.
De man toont ons hoe maskers gemaakt worden. Ze worden uit hout gebeiteld en fijn gemaakt. Daarna worden ze met witte, wateroplosbare acrylverf geschilderd, gedroogd en opnieuw geschilderd. Dat tot 20 lagen witte verf boven elkaar. Pas daarna wordt het masker gekleurd, kleur per kleur, laag per laag. Daarna volgt nog de afwerking, de details en het aanbrengen van bijvoorbeeld haar (afkomstig van paarden).

eerst worden de maskers uit een blok hout gebeeldhouwd. Ook de achterzijde wordt afgewerkt. Die zijde komt immers tegen het gelaat

daarna komen de lagen witte verf

dan krijgt het masker één of meerdere kleuren en wordt het afgewerkt

met dit masker kan de speler mimiek uitbeelden

terwijl met dit soort masker enkel de lichaamstaal belangrijk is

De broer van deze eerste man maakt ook maskers. Hij geeft echter ook les in de VS aan scholen en universiteit(en), evenals workshops. Hij vertelt ons heel wat over de hindoespiritualiteit in verband met de maskers. De maskers behoren tot het leven van de Hindoe.

het grootste masker is van hout gemaakt, maar er zijn versieringen van leder, zilver en goud

We nemen ook even een kijkje in een meubelfabriek. In de toonzaal worden zelfgemaakte meubels nog verder afgewerkt.

als het leer opgespannen en vastgeniet is, wordt op het hout nog een vernislaag gelegd

daarna wordt op het leder nog grote bloemen geschilderd

In Blahbatuh is er een gamelanfabriek. Gamelan is een muziekvorm die in Indonesië veel voorkomt. Hierbij wordt gebruik gemaakt van vooral percussie-instrumenten. Het metaal dat hiervoor gebruikt wordt is een legering van tin en koper, dus een soort brons. Het gehalte aan beide metalen kunnen we niet te weten komen, bedrijfsgeheim. Het tin krijgt het bedrijf van de staat, het koper komt van elektriciteitsdraden. Koper en tin worden samen gesmolten, gemengd en in blokken gegoten. Nadien worden die blokken weer gesmolten en in kleinere vormen gegoten die verder bewerkt worden. Zoals overal in Indonesië wordt alles met de hand gemaakt.

de mengeling koper-tin wordt in grote kroezen gesmolten en vermengd, daarna in de vormen (vooraan op de foto) gegoten

de man die ons rondleidt toont een stuk brons

dit is de oven!

later worden de blokken brons opnieuw gesmolten en in definitieve vormen gegoten.

met eenvoudige hulpmiddelen wordt het brons bewerkt tot het eindproduct

de staanders worden ook ter plekke en met de hand gemaakt. Omdat de ruimte echter te klein is werken vele mensen thuis

vooral rood en goudkleur wordt gebruikt voor de staanders

hier is het grootste van de gamelaninstrumenten bijna klaar. Het moet enkel nog getest worden op de toonhoogte en frequentie

deze instrumenten lijken eerder op xylofoons

’s Avonds gaan we luisteren naar een gamelanorkest, dat Balinese danseressen begeleidt.
De muziek van het gamelanorkest klinkt helemaal anders dan eender welke muziekvorm die wij in het westen kennen. Enkel mannen bespelen de instrumenten en dat aan een hoog tempo.

het decor (in het paleis van Ubud) waar het optreden plaats vindt

volgens een reisgids slaan de gamelanspelers 6 tonen per seconde aan, en dat gedurende 1,5 uur!

bij een gamelanorkest horen ook grote houten trommels

de danseresjes bewegen mee op die snelle muziek

een typische houding van een Balinese danseres

In Gianyar zijn er weer vele textielateliers. We bezoeken Can Cili. Binnen staan erg oude en primitieve weeftoestellen. Hierop worden de stoffen geweven

Het katoen, afkomstig van Java wordt hier eerst geverfd voordat het geweven wordt. Ofwel wordt de ganse draad in één kleur gezet, ofwel kleurt men om ikatweefsel te maken. Hierbij is de scheringdraad éénkleurig en wordt de inslagdraad vooraf volgens het motief gekleurd.

de inslagdraad wordt, om ikatweefsel te maken, op een raam gespannen. Bundels draden worden samen gebonden. Op de plaats waar geen verf mag komen, omwikkelt de man de pakjes draden op bepaalde plaatsen en volgens een bepaalde lengte met een kunststaf die absoluut geen kleurstof mag opnemen. Deze man heeft dus het patroon van de tekening in zijn geest (of op een spiekblaadje)

Ikatweefsel wordt op een oud weefgetouw geweven

kledingstukken worden genaaid.

Ikatweefsel is duurder dan batikweefsel omdat de draden in een bepaald patroon gekleurd worden.

Naast ikatweefsel bestaat er ook songket-weefsel. Sidemen is bekend voor dit soort weefsel. In tegenstelling tot de weefgetouwen in Gianyar, wordt in Sidemen nog helemaal met de hand geweven.
Bij Ikat is er een inslagdraad die op een spoel is gewikkeld. Bij Songket is er ook die doorlopende draad, eenkleurig, maar de figuren worden ingeweven. De voorbereiding, waarbij de scheringdraden worden opgespannen, moet rekening houden met de figuren waardoor er verschillende fijne stokken op het weefsel liggen. Die stokken zijn via draadjes verbonden met bepaalde scheringdraden. Hierdoor wordt een gedeelte van de draden opgeheven zodat de weefster met een andere kleurdraad, de figuren kan inweven.

via de rug van de weefster worden de draden opgespannen. Een voorbeeld van een songket doek ligt naast de weefster. Het doek kan slechts langs één zijde gebruikt worden, op de achterzijde zijn de draden van de figuren te zien

Daarnaast is Sidemen ook bekend voor zijn rijstterrassen. We maken een wandeling van 3u om de natuur en de rijstterrassen te zien.

het terras van ons verblijf kijkt uit over een rijstveld

in Indonesië worden zeer veel pindanoten gebruikt in de keuken. Een kleine hoeveelheid ligt te drogen langs de weg

 rijstterrassen

hier is een brug in juni 2015van haar steunpunt op de ene oever gevallen doordat er een veel te zware vrachtwagen over reed.  Vrachtwagens moeten langs de hoofdweg rijden en in de dorpen tol betalen waardoor de weg kan onderhouden worden.  Deze vrachtwagenchauffeur wou een goedkopere oplossing.  De man trouwens is nooit meer op de proppen gekomen.  Autoverkeer kan er niet meer over, scooters en voetgangers maken gebruik van een zijweg en de naar beneden gevallen brug

We komen bij een tegelbedrijf op onze wandeling, dus even een kijkje gaan nemen. De eigenares blijkt een Nederlandse te zijn. De tegels worden niet van klein, maar van cement gemaakt.
Eén man maakt tot 80 tegels per dag, er zijn ongeveer 10 mannen bezig met het maken van de tegels.

in een vorm wordt een poeder gebracht, daarom iets dat op aarde lijkt en dan een pollepel kleurstof

dan wordt er druk gezet op het geheel en korte tijd later wordt de geperste tegel uit de vorm gehaald

De tegel wordt in de zon gelegd en de volgende dag verder afgewerkt. Daarna komt de tegel in een waterbad, gedurende 3 dagen. Nog een laatste droging en de tegels kunnen verkocht worden. Ze worden voor een deel naar het buitenland geëxporteerd, deels Zuidoost Azië, deels naar Australië.

De kinderen van de eigenaar van de homestay (waar we verblijven) maken offergaven, kleine bloemstukjes.

dagelijks opnieuw wordt met plantenmateriaal offergaven gemaakt

Op weg van Sidemen naar Candidasa bezoeken we eerst Semarapura. Deze stad was ooit de hoofdstad van het belangrijkste koninkrijk in Bali. Maar in 1908 is het bij een gevecht met de Nederlanders met de grond gelijk gemaakt. Net zoals de Belgen in Congo, hebben de Nederlanders in Indonesië zwarte geschiedenis geschreven.

een model van het toenmalige koninklijk paleis. Slechts het kleine deel rechts boven op de foto is overgebleven en gerestaureerd

Twee gebouwen zijn gerestaureerd. Ze zijn vooral bekend voor de massa’s schilderwerken op de zijwanden en het dak, aan de binnenzijde.

het grootste van de beide gebouwen ligt in het water als een soort eiland

7 rijen schilderijen tot aan de nok

vele taferelen, steeds met mensen al dan niet met een masker

dikwijls zijn er dieren bijgeschilderd

het andere gebouw is kleiner, de schilderijen zijn veel lichter van kleur. Het is al veel jaren geleden dat ze nog gerestaureerd werden

In Kusamba gaan komen we aan zee. Hier worden boten geladen met bouwmaterialen. Het enige werktuig bij het aanbrengen en laden zijn menselijke handen.

Hier worden zandzakken aangebracht. De mannen stappen steeds op en neer telkens met 2 of 3 zandzakken op hun rug en schouders

Op het strand liggen vissersboten, heel erg smal en met een soort stabilisatoren aan beide zijden.

de stabilisatoren bestaan uit twee holle, lange bamboebuizen, vastgemaakt aan het bootje

Wat verder langs het strand nemen we een kijkje bij een bedrijfje dat op traditionele wijze aan zoutwinning doet. De opbrengst van dit bedrijfje is maar pover. Gelukkig schijnt de zon veel, zodat het zeewater kan verdampen en een zoutlaagje overblijft.

het zoute water staat in uitgeholde kokosschors

er wordt steeds zeewater bijgevoegd, zodat de concentratie aan zout alsmaar hoger wordt

Nog iets oostelijker ligt de tempel Pura Goa Lawa. Deze morgen zagen we een processie van scooters, brommers, vrachtwagentjes en soortgelijke vervoermiddelen met allemaal mensen in witte kledij. De processie kwam uit de bergen en duurde een half uur. Ganse dorpen reden toen naar deze tempel.

bij de tempel staan enkele oude bomen

Goa Lawa is in feite een grot waar massa’s fruit etende vleermuizen aan het plafond hangen.

de vleermuizen hangen in dichte drommen aan het plafond. Af en toe vliegt er een weg

Volgens de uitleg van een gids, zouden de mensen de vleermuizen als reïncarnatie zien. Daarom werd hier een tempel gebouwd. Mensen brengen steeds maar offergaven aan.

mijn tempelrok en sjaal zijn gelukkig gemaakt van een luchtige stof

hier zitten de mensen met het gezicht naar de grot gericht

hele manden vol offergaven worden hier aangebracht

Aan de overkant van de baan, is er op het strand eenzelfde ceremonie bezig. Daar staat een soort altaar waar ook offergaven uitgestald zijn. De mensen zitten op het strand, in de schaduw, met hun gezicht naar de zee en het altaar. Hoelang ze daar zullen zitten weten we niet.

de mensen zitten rustig in het rond te kijken

een beperkt gamelanorkest zorgt voor de muzikale noot

kinderen spelen natuurlijk liever op het strand. Het strand is zwart, doordat in 1963 er een grote vulkaanuitbarsting was van de Gunung Agung.

als we voorbij wandelen zijn er vele mensen die blij lachen. Als we dan nog goedendag in het Indonesisch zeggen zijn er nog meer die belangstellend kijken. Op de foto willen ze wat graag

Wat verder bij Padang Bai ligt een klein strand bij de Blue Lagoon, waar koralen zijn en waar men kan snorkelen. De onderstroming is vrij sterk zodat men gemakkelijk meegetrokken wordt richting zee. Onderwater zijn verschillende koralen en mooie vissen te zien.

een eenzame snorkelaar!

In Padang Bai is het vandaag en de volgende dagen ook al tempelfeest. Rond de periode van volle maan in oktober zijn er veel tempelfeesten.

de versierde hoofdstraat

Net voor Candidasa gaat een baan enkele km de bergen in. Daar ligt Tenganan, een Bali Aga dorp. De Bali Aga is een volk dat zich de originele Balinezen noemt. Ze blijven hun traditionele manier van leven houden. Een van de regels is dat Bali Aga enkel met andere Bali Aga mogen trouwen. Door deze inteelt zijn veel mensen onvruchtbaar en zijn er weinig nakomelingen. De gemeenschap is dus met uitsterven bedreigd. Anderzijds is de Bali Aga een rijk volk. Ze bezitten veel land, maar bewerken het niet zelf. Ze verhuren hun land aan mensen uit een naburig dorp.

de gemeenschappelijke ruimten zijn hier als longhouse gebouwd. Toeristen mogen hier niet in

ook hier zitten de mensen te zitten

mannen dragen hier een sarong en hun bovenlijf is ontbloot

er liggen dikke kasseien als straatbedekking, naast heel veel zand. In het regenseizoen moet het hier maar een modderige bedoening zijn

de mais wordt uit zijn kolf gehaald en wordt in de zon te drogen gelegd

na een tijdje begint het gamelanorkest te spelen

hanen worden in manden opgesloten. Hier een roze haan. We zien één haan rondlopen, het dier is zo agressief dat hij ons beide aanvalt!

Ondertussen houden de mannen zich bezig met het beschrijven en tekenen op witte palmbladeren. Het lijkt wel een soort perkament te zijn.

eerst wordt er met een soort mesje gekrast op het palmblad. Daarna brengt men de vette kleurstof uit de bolster van de macadamianoot aan. Waar er gekrast is blijft de zwarte kleurstof over, op de andere plaats wordt de kleurstof weer weggeveegd

de macadamianoot (foto van internet gehaald)

Volgens de reisgidsen houden de vrouwen zich bezig met dubbel-ikat weven. Dubbel ikat betekent dat zowel de schering als de inslagdraden vooraf gekleurd worden in het patroon. Behalve een kleine demonstratie op ons uitdrukkelijk verzoek, is er niemand die nog weeft. De vele vrouwen aan wie we een demonstratie vragen, zien we onhandig met het weefgetouw omgaan.

deze vrouw tracht het traditionele ikatweven te tonen, het gaat echter moeizaam

deze vrouw geeft het na vijf rijtjes weven op

huizen en winkels in het Bali Aga dorp

De stoffen die ze verkopen komen van op andere plaatsen gemaakt en zijn niet van goede kwaliteit.

Op het einde van het dorp bevindt zich een lagere school. Als de bel gaat, gaan de meeste kinderen naar binnen, enkele blijven toch bij het snoepkraam plakken

We gaan de trappen naar de school op maar we blijven net buiten het poortje staan. Een onderwijzer komt naar ons toe en vraagt ons om binnen te komen. Hij vertelt ons dat de meeste kinderen uit naburige dorpen komen, er zijn slechts enkele Bali Aga kinderen bij.

als de meester, met ons in zijn kielzog, de klas binnenkomt veren de 9 kinderen recht en beginnen een begroetingsgezang, in het Engels nota bene

daarna zijn er nog een aantal korte Engelstalige liederen waarin ze de meester vragen hoe het met hem gaat en waarin ze antwoorden dat het met hen goed gaat.
De meester vertelt de kinderen onze naam en dan begint het zingen opnieuw, onze namen zijn moeilijk te onthouden.

Op weg naar Tengaran komen we een wandelende en zingende processie tegen. Als ze aan zee aankomen worden ze per boot naar een van de eilanden voor de kust gevaren. Daar zullen ze hun offergaven brengen.

mannen, vrouwen en kinderen stappen mee, allen blij gezind

een groep heeft de tempel parasols mee

een andere groep heeft vlaggen mee

sommige mannen hebben hun zwaard mee (kris genaamd)

en het gamelanorkest wordt ook meegedragen terwijl er gamelanmuziek gespeeld wordt

de processiegangers hun dorpen zijn zelf ook mooi versierd, maar bijna iedereen is nu mee naar het tempelfeest

Candidasa is de plaats waar mijn studiegenoten Pat en Leen enkele jaren verbleven. Leen schreef hierover een boek Bali, mango met pit. Dit boek heb ik meermaals en met plezier gelezen. Het is geen reisverhaal, eerder een boek waarin Leen haar leven in Bali met alles erop en eraan weergeeft. Warm aanbevolen, vind ik. Leen heeft een aangename schrijfstijl.

Candidasa ligt aan de zee, aan de zuidkust van Bali. Vroeger was hier een koraalrif voor de deur. Koralen bestaan uit kalksteen en dat is een basisproduct voor cement. Om al de hotels te bouwen op Bali had men cement nodig om beton te maken. Dus dan maar wat dynamiet gebruiken en de koraalriffen opblazen! Koraalriffen beschermen bovendien de kust tegen sterke golfslag. Om de kust van Candidasa te beschermen heeft men dan maar betonnen golfbrekers gebouwd! Mooi is het hier dus niet.

onze kamer heeft hier een buitenkeuken

de golfbreker komen op vrij korte afstand van elkaar voor

enkele eilanden dichtbij Candidasa

zonsondergang op de golfbreker van Candidasa

In de buurt zijn er snorkel- en duikplaatsen. Stephan snorkelt graag.

een terrasje in Candidasa

waar we enkele lokale specialiteiten proeven

Verder is Candidasa een goede plaats om het oosten van Bali te bezoeken. Het centrum van Oost-Bali is Amlapura, vroeger Karangasem genoemd. Na de vulkaanuitbarsting van 1963 is de nieuwe naam gegeven. Namen veranderen soms in Bali omdat men gelooft dat een nieuwe naam, nieuwe positieve kansen kan scheppen. Karangasem is hoofdstad geweest van een koninkrijk, dat zelf regeerde of dat overheerst werd door een koninkrijk uit Lombok. De Koninklijke familie was medestander bij de Hollandse overheersing en zorgde daardoor voor zichzelf. Als tegenprestatie mochten ze hun Koninklijke titel behouden en kregen ze het regentschap over het oostelijk gebied. De laatste Radja van Karangasem (voor de onafhankelijkheid) bouwde in de omgeving twee waterpaleizen. Nakomelingen van de Radja leven nog in het paleis van Amlapura.

We bezoeken het paleis in Amlapura. Een gedeelte is open voor het publiek (om inkomsten te verwerven), een ander gedeelte wordt bewoond door de Koninklijke familie en is dus afgesloten.

de toegang tot het paleis

de gamelaninstrumenten staan klaar voor een muzikale avond

een foto van de Radja zoals er hier verschillende ophangen

een toegangsdeur tot het gebied Maskerdam, dat verwijst naar Amsterdam (de Radja’s waren immers bevriend met de Nederlanders)

Maskerdam

hier komen we in het gebied dat ook door de Koninklijke familie gebruikt wordt

in de bouwstijl en de inrichting zijn zowel Indonesische, als Balinese als Nederlandse invloeden merkbaar

uitzicht vanaf het balkon op de vallei en de oostelijke bergen van Bali

dit houtsnijwerk is typisch Balinees

Ten zuiden van Amlapura ligt het Ujung Waterpaleis, gebouwd door de laatste Radja. In 1921. Door de vulkaanuitbarsting van 1963 was het volledig verwoest. Ondertussen zijn de gebouwen en de tuinen herop gebouwd.

de toegang tot het Waterpaleis is kleurrijk door de Bougainvillea die over een gebeeldhouwde brug groeien

dichtbij in een kuil zitten enkele herten. De dieren lijken veel honger te hebben want ze maken een geluid telkens er mensen bovenaan de kuil te zien zijn

een foto van 3 kinderen van de koning. De koning had vele vrouwen en bijgevolg ook veel kinderen

en hier wat uitgebreider: 26 kinderen en 2 kindermeisjes, foto uit 1925!

een deel van het gebied ligt op een heuvel, te bereiken via ongeveer 50 hoge treden

overal in Bali zien we deze mooie bloemen

een koppeltje laat hier bruidsfoto’s maken. Het zou gaan om een christelijk huwelijk.

hier dan het waterpaleis, gezien van op een van de trappen

Ook ten noorden van Amlapura ligt er nog een waterpaleis in Tirtagangga. Het is pas in 1946 gebouwd door de laatste Radja. Hier heeft hij zijn fantasie de vrije loop laten gaan. Het geheel is echter meer een watertuin dan een waterpaleis.

in een van de vijvers liggen stapstenen

iedereen wandelt er graag over

water spuwende beelden …

fonteinen in allerlei vormen …

beelden die uniek zijn voor dit waterpalei

prachtig gekleurde bloemen en planten

in de waterpartijen zwemmen een groot aantal koi karpers

een bruggetje met gebeeldhouwde slangen

de slangenkop van dichtbij gezien

In zuidoost Bali gaat de hoofdweg via het binnenland. Men kan echter ook de kustweg volgen. Net voordat de kustweg aftakt van de hoofdweg, ligt dicht bij de zee de Bali Chocolade fabriek, gesticht door Charlie, een Amerikaan. Al de ingrediënten zijn afkomstig van Bali en het project geeft werk aan 12 vrouwen. Het bedrijf ligt in een kokosplantage. Naast chocolade wordt er ook zeep gemaakt op een natuurlijke wijze, uitgaande van kokosvet. Het project is kleinschalig en is te bereiken via een aardenweg.

de chocoladefabriek in een viertal huizen ondergebracht

we kunnen van alles een stukje proeven

In het zuidoosten van Bali maken we een rondrit in tegenwijzerzin. De hoofdweg snijdt deze uithoek af, er loopt echter een secundaire weg door de bergen en langs de zee. Het landschap is zeer dor, in de dorpen zijn er nog wat bloeiende planten te zien, verder geen groen. De koeien moeten dor gras eten.

het landschap is dor. Er zijn ooi terrassen gemaakt maar door gebrek aan water groeit hier niets

Er zijn verrassend nog veel bewoonde dorpen in de bergen. Slechts hier en daar krijgen we kort de zee te zien. In feite loopt het gebergte in de zee verder.

Naar het einde toe, bij Amed, loopt de weg dichterbij de kust. Volgens de reisgidsen kan men goed snorkelen bij Bayuning, maar een eind verder in Jemeluk is de zee veel rustiger, het water glashelder met heel veel verschillende koralen en koraalvissen. Het is alsof je in een aquarium snorkelt.

de beschutte baai van Jemeluk, vooral het zuidelijk deel is zeer mooi als snorkelplaats

enkele foto’s zoals onder water te zien. Foto’s van internet

er staat zelfs een tempeltje in het water

Overal in Bali zien we dezelfde smalle bootjes. Hier hebben ze een zeil mee.

Morgen verlaten we oost Bali en rijden we een stukje naar het westen